نقش خنده در سلامت روان

نویسنده: دکتر هادی شاکر (روانپزشک)

خندیدن، ابراز احساسی است که در همه فرهنگ ها دیده می شود. نه تنها انسانها قادر به خندیدن هستند، بلکه سایر رده های پستانداران مانند میمون، شامپانزه، سگ و حتی موش ها هم این توانایی را دارند. در انسان، این حس لذت بخش به صورت بارزتری با درک شوخ طبعی همراه است.

 

شاید در مقایسه با سلامت جسم، بتوان گفت که همانطور که برای سلامت قلب و عروق، رعایت توصیه هایی در مورد مصرف نمک و چربی ضروری است، از نقطه نظر بهداشت روان هم، خندیدن می تواند تا حدود زیادی باعث ارتقای سلامت روان و کاهش علائم اضطراب و افسردگی بشود.

 

توان خنده و شوخی ازجمله علائم مهم سلامت روان است و در بیماری هایی مانند اضطراب و افسردگی معمولا این توانایی در اوائل سیر بیماری ار بین می رود. در چنین مواردی که توان خنده و خوشی از بین می رود و تدریجا علائم افسردگی و اضطراب شدت می گیرد، روشی هایی مانند ریلکسیشن ( relaxation) و یا داروی ضد افسردگی ممکن است بتواند فشار عصبی مغز را کمتر کند.

 

در حدود شصت سال پیش، خندیدن و شوخ طبعی (humour) از دیدگاه روانکاوی جزء روشهای دفاعی ذهن (defence mechanism) شناخته شد که در مواجهه با استرس بسرعت می تواند فعال شود و روبرو شدن با شرایط را آسانتر نماید.

به علاوه مشخص شده که انجام دادن یک رفتار می تواند مسیرهای عصبی مغز را فعال کند، مثلا خندیدن، حتی بدون احساس شادی، باعث خندیدن بیشتر، افزایش میزان پیام رسان‌های عصبی مربوط به شادی مثل دوپامین و اندورفین، و سرانجام خود احساس شادی می شود. همچنین از نظر جسمی، خنده به تنفس بهتر، کاهش فشار خون و کاهش استرس کمک می کند.

 

خندیدن یک راه ارتباط اجتماعی بسیار قوی است و اولین احساس مثبتی است که در انسان ظاهر می شود. در دوران رشد نوزاد، از شش هفتگی لبخند و از دو ماهگی خندیدن آغاز می شود، بسیار زودتر از بروز توان کلامی. این توانایی در ایجاد رابطه عاطفی با مادر (attachment & bonding) و کمک به بقای نوزاد نقش کلیدی دارد.

 

از نظر اجتماعی، خندیدن باعث شکل گیری رابطه بین افراد و احساس تفاهم می شود، درست بر عکس خشم و ترس که افراد را از هم دور می کند. چنانکه ویکتور برژه Victor) Borge) کمدین دانمارکی خنده را "کوتاه ترین فاصله بین دو نفر" تعریف می کند.

 

مسری بودن خنده، در حالتی که ذهن با شنیدن خنده فرد دیگری آماده خنده می شود را اکثر افراد تجربه کرده اند. این نوع سرایت احساس، به کمک مسیر های عصبی در مغز که به سیستم آینه ای (mirror neuron system) مشهور است ، انجام می شود.

 

این اعصاب چه هنگام انجام دادن و چه در هنگام مشاهده یک عمل، فعال می شوند و عملا ذهن مشاهده کننده تجربه ای مانند ذهن تجربه کننده پیدا می کند. مثال دیگری که ممکن است آشنا به نظر بیاید گریه کردن نوزاد با شنیدن گریه یک نوزاد دیگر است، که نتیجه فعال شدن همین سیستم است.

 

در سالهای اخیر تحقیقات بسیاری در حوزه روانشناسی مثبت (Positive psychology) از جمله تاثیر خنده و شادی بر سلامت روان انجام شده است. در دهه اول قرن جاری، تحقیقات بر روی علائم منفی مانند خشم، اضطراب و افسردگی نسبت به علائم مثبت، از بیست به یک به حدود ده به یک رسید. بنابراین در آینده ممکن است شواهد علمی بیشتری در دسترس قرار بگیرد.

 

در دسامبر ۲۰۱۲ گودیناف (Goodenough) و همکاران در سیدنی استرالیا مطالعه ای مشهور به (SMILE) را منتشر کردند. این مطالعه روی ۳۹۸ سالمند مقیم ۳۵ خانه سالمندان انجام شد و نشان داد خنده درمانی علائم افسردگی و بیقراری را کاهش می دهد. برای این مطالعه، 9 جلسه دو ساعته خنده درمانی انجام شد - بعلاوه دوازده هفته آموزش پرسنل مراقبت کننده از سالمندان.

در مطالعه دیگری در ژاپن که در ژوئیه ۲۰۱۳ منتشر شد، ساکایی (Sakai) و همکاران نشان دادند که خنده درمانی با روش (Smile-Sun method) در مدت درمان در بیمارستان می‌تواند به تقویت چشمگیر ایمنی در مبتلایان به سرطان پیشرفته که تحت جراحی و شیمی درمانی قرار می گیرند کمک کند.

آنها همچنین نشان دادند که روان درمانی می‌تواند سیستم ایمنی بیماران مبتلا به سرطان دستگاه گوارش را که تحت عمل جراحی لاپاروسکوپی و شیمی درمانی قرار می گرفتند، بهبود بخشد.

 

خندیدن به عنوان دارویی بی هزینه و بدون عوارض جانبی می تواند باعث ارتقاء سلامت روان شود. شاید مانند یک ضرب المثل انگلیسی که می گوید اگر روزی یک سیب بخورید به دکتر احتیاج ندارید، بتوان گفت که کمی خندیدن نیاز به روانپزشک را کمتر می کند.

 

بسیاری از ما برای شاد شدن، هدفی را در نظر می گیریم که شادی خود را منوط به دستیابی به آن هدف می بینیم. در حالیکه به محض رسیدن به آن هدف، به هدفی جدید فکر می‌کنیم. و همیشه شادی ، چند یا شاید چند صد قدم دورتر از ما است. در حالیکه، این خود ما هستیم که می توانیم احساسی را که مدت طولانی منتظرش می شویم، زودتر تجربه کنیم.

 

برگرفته از بی بی سی پارسی